Böyük Azerî şairi İmadəddin Nəsimi, 1369-ci ildə doğulmuşdur. Nəsimi, mükəmməl bir təhsil görmüş, "Seyid", "Hüseyn" və "Nəsimi" mahlaslarıyla şeirlər yazmışdır. Nəsiminin əsərlərində Bursa, Tebriz vs.şəhərlərinin adları tez-tez xatırlanır.
Nəsiminin yaşadığı çağda Əmir Teymur ilə Tohtamış Azərbaycanı almış və Miranşah burada hakimiyyət sürmüşdür. Bu çağlarda Azərbaycanda Hürufilik hərəkəti geniş ölçüdə yayılmışdır. Bu təriqətin qurucusu Fəzlullah Nəimi (1340-1394), Miranşah tərəfindən tutularaq Əlincə qalası yanında faciəvi bir şəkildə öldürülmüşdür.
Nəsimi, ustadı olan Naimi'den hürufiliyi öyrəndikdən və qəbul etdikdən sonra bu təriqət uğrunda mübarizə etmiş, hətta təxəllüsünü belə ustadının mahlasından almışdır. Bütün Hürufilər kimi Nəsimi də təqib edilmiş və 1417-ci ildə Hələbdə dərisi yüzülerek öldürülmüşdür.
Nəsimi, Azərbaycan ədəbiyyat tarixində fəlsəfi şeirin təməlini atmış; gözəl və mükəmməl əsərlərin sənətkarı olaraq böyük şöhrət tapmışdır. Onun şeirlərində təsəvvüfü və hürufiliyi aid fikirlər, zamanın hakim ideologiyasına qarşı yönəldilmişdir. Allah-insan fikrini irəli sürən şairin bütün əsərləri, insan haqqında yazılmış şeirlərdən ibarətdir. Nəsimi, insanı tanrılaştırarak və ya Tanrını insanlaştırarak Orta əsr həyatının bəşəri əlaqələrinə qarşı gəlməkdə idi. "Kamil insan" a dərin sevgi bəsləyərək onu ilâhileştiriyordu. Cisim və can sahibi olan insanın dünya və kainata sığmamasını, onun əqli və mənəvi böyüklüyündə görürdü.
Nəsiminin dünyəvi və gerçək mövzuları işləyən əsərləri də vardır. Bu tərzdə yazdığı şeirlərində tərənnüm etdiyi duyğular və düşüncələr, səmimi və həyatıdır.
Böyük şairin ölümsüz sənəti, Azərbaycan xalqının incəsənət və mədəniyyət tarixində yeni bir düşüncə tərzinin ifadəsidir. Onun fəlsəfi fikir və yüksək sənət nümunəsi olan şeirləri, Yaxın və Orta şərq ölkələrinin şeirində də bir oyanışa səbəb olmuşdur.
QAZel-1
Cananı menim sevdiyim can bilir ancaq,
Könlüm diləyin dünyada canan bilir ancaq.
Ey sevgili! Mənim sevdiyimi ancaq can bilir. Gönlümün dünyadakı diləyini isə ancaq sevimli bilir.
Bildim, tanıdım əlimdə me'bûdu, yeqin ki,
Belə bilirem kim, anı Qur'an bilir ancaq.
Elm sayəsində şübhəsiz ki, ibadət olan Tanrını tanıdım və bildim. Ancaq yenə də onu Quran-ı Kərimin bildiyini sanaram.
Abdal oluban bəylik edən arifi gör kim,
Bu seltenetin qedrini sultan bilir ancaq.
Derviş olduğu halda bəylik edən arif adama bax. Bu səltənətin qiymətini ancaq sultan bilir.
Sufi ola bilərmi keçmək Cam-i müseffâsma məşğul,
Pünhanə içər eylə ki, şeytan bilir ancaq.
Sofuyu soruşsan o süzülmüş içkisiyle məşğuldur. Elə gizli içər ki, ancaq şeytan bilə bilər.
Ey saqi, gətir dövr ayağın, dövr ələ, sun kim,
Bu dövr ayağın dövrünü dövran bilir ancaq.
Ey içki paylayan gözəl! Əldən ələ dolaştırılarak içilən kadehi gətir və dolaştırarak sun. Çünki bu gəzdirilən içkinin dolaştırılmasını ancaq təhvil verib çəkənlər bilir.
Könlüm gəminin qərq ede gör eşq dənizinə,
Kim bu dənizin behrini Oman bilir ancaq.
Gönül gəmisini eşq dənizində batır. Çünki bu dənizin dərinliyini ancaq okean bilir.
Heç kimsə Nəsimi sözünü kəşf edə bilməz,
Bu quş dilidir, bunu Süleyman bilir ancaq.
Heç kim Nəsiminin sözünün nə anlama gəldiyini tapa bilməz. Bu dil, quş dilidir və ancaq Süleyman bilir.
QAZel-2
Bu cism evinə Taliban seyr edərək çün zəng gelür,
Bu evdə baqi sanma kim, bir-iki gün mehman gelür,
Ey istəkli kimsə, ruh bu cəsəd evinə gəzərək gəlir. Ancaq onu bu evdə davamlı sanma, bir iki gün qonaq olaraq gəlir.
Vardır sualim çün sənə, Vergil cavab, qalma dona,
Bu ruh-i qutsîyi mənə deyil ki, sən qanda gelür.
Sənə bir sualım vardır, cavab ver, donakalma. Mənə söylə ki, "Bu müqəddəs ruh sənə haradan gəlir?"
Çün xâkdan eyler səfər me'den, nebat olar şecer,
Rövşən görər əhli-i nezer, qol Tome-yi hey van gelür.
Mədən torpaqdan səfərə çıxar və bitkilər ağac olar. Görüş sahibləri bunu açıqca görür. Bunlar heyvanlara yemək olar.
Çün Tome-yi hevyan olar, o da ki, ins ü can olar,
İnsan Vasil olmağa bî-dest ü PA Perran gelür.
Nə vaxt ki, heyvan yeməyi olar, o zaman in-sanlar və cinlər olar. Insan halına qovuşmağa əlsiz ayaqsız uçucu olaraq gəlir.
Bi-ixtiyar ü bi-edad, gelür gedər kim, vesl ola,
Ta vesl olana adəmə, candan gedər, candan gelür.
Öz istəyi xaricində və aletsiz olaraq gəlib gedər ki kavuşabilsin. Insan halına qovuşana qədər ruhdan gedər, ruhdan gəlir.
Çün adəmə vasil olar, meqsûd ona hasil olar,
Keçmək nütfədən insan olar, lö'le kimi qeltan gelür.
Nə vaxt ki insan halına qovuşar, o zaman məqsədi yerinə gəlir: O damladan insan olar və şüşə kimi yuvarlanaraq gəlir.
Çün Tome-yi insan olar, insan-i cism ü can olar,
Pes-ruh-i insani olub, çün surət-i rehman gelür.
Nə vaxt ki, insanın yeməyi olar, o zaman ruh və bədən sahibi insan olar.
Keçmək müshef-i bá-Bismil insani-kamilə kim, ol
Hər yerdə Məlumatlı kim, yeqin keçmək EBB-i ins ü can gelür.
O "Bismillah" la başlayan kitab, kamil insandır. Hər yerdə bil ki, qəti olaraq insan və cinlərin atası gəlir.
QAZel-3
QAM Haqqı bilən bir gerçək ər kim,
Ola doğru onun dilində göftâr?
Haqqı bilib tanıyan gerçək bir igid varmı ki, onun dilindəki söz doğru olsun?
Qanı dövranda bir qəlbi değalsiz,
Qanı aləmdə bir Aric dinar?
Devrimizde ürəyində hiylə olmayan vardırmı? Hanı dünyada saf qızıldan bir pul var vardırmı?
Qanı Dünya iqrar eyləyən kim
Ki, yoxdurur onun qelbinde inkar
Hanı dünyada hər şeyi açıqca söyləyən vardırmı? Varsa onun ürəyində inkar yoxdur.
Qanı qəflət serabından bir ayıq?
Qanı esrüklerin cem'inde huşyar?
Hanı qəflət şərabından içib də ayıq qalan adam vardırmı? Hanı Sərxoşları birliyində ağlı başında olan kimsə vardırmı?
Qanı əhdinə şol sâbitqedem kim,
Qoyum onun adm doğru, vefâdâr.
Sözündə dayanan adam vardırmı? Varsa onun adını "doğru, vəfakar" qoyum.
QAZel-4
QAZel-4
Ey yanağın surəsi "veşşems" üzün ayat,
" Hâzihî cənnəti-edni-fedxuluhâ xalid ".
Ey yanağının surəsi "vəs-şəms" və üzünün ayəsi
"Hâzihî cennatü adnin fedxuluhâ xalid" olan sevimli!
(Vəs-şəms: Quran-ı Kərimin 91. müddətidir. Onlar əbədi olaraq Ədn cənnətinə girmişlər "mənasını verən" Hâzihî cennâtü adnin fedxulühâ xalid "başda Zumər surəsi 73.ayet və cənnətlə əlaqədar bəzi başqa ayələrdən sitatlar gətirdiyimiz meydana gəlmişdir .)
"Külli şeyyün xâlike" vəchini ayrı şey deyil,
Ey hidayət semi üzün, vey SAÇI "heblülmetin"
"Küllü şey'in xalike" sənin üzündən başqa bir şey deyil. Ey üzü doğru yolu göstərən şam və saçı"Hablü'l-mətn" olan sevimli! (Küllü şey'in xalike: "Hər şeyi O yaratmışdır" mənasında ayə / Səcdə müddəti 32.ayet. Hablü'l-mətn: Sağlam ip deməkdir və məcazi olaraq İslamiyyət qarşılığında istifadə edilməkdədir.)
Qiblemizder surətin elhemdüllüllah, ey nigar,
Ta əbəd "iyyakə ne'bud, min cemâlek nesteiyn
Ey büt kimi gözəl! Şükürlər olsun ki üzün Kib-lemizdir. Sonsuza qədər "iyyakə na'bud min camalının nesta'în" yəni "ancaq sənə qulluq edər və sənin camalından kömək diləyərik." (Bu ifadə də Fatihə müddəti 4. ayəyə telmihtir.)
QAZel-5
Ey eşqə edüv vü hüsnə münkir,
Təzvir ilə çəkmə bu qədər ahı.
Ey eşqə düşmən və gözəlliyi inkar edən adam, yalan söyləyib bu qədər ahı çəkmə.
Ger nemet-i Cavidan istəsən
Heyvanlara qoy bu abi ü gâhı.
Əgər sonsuzluq neməti istəyirsənsə bu su və samanı heyvanların önünə qoy.
Ey eşqə güneh deyen günehkar,
Tərk eylemezem men ol Günah.
Ey eşqə günah deyən günahkar! Mən o günahdan imtina etmərəm.
QAZel-6
Yüzün berk-i gül-i terdür gül-i tər
Boyun serv-i semenberdür semenber
Yüzün təzə gül yarpağının. Boyun isə ağ sinəli bir selvi ağacı kimidir.
Hirman kâmetün Busta-i canda
Sanavberdür sanavberdür Sanavbəri
Can bağçasında yellənərək gedən boyun şam fıstığıdır.
Senun şam-i cemâlünden bədənim
Münəvvər, münəvvər, münəvvər
Sənin üzünün işığından bədənim ay-dınlanmıştır.
Hatünden şam-i ruhsârün hemise
Mu'anberdir, mu'anberdir, mu'anber
Üzündəki incə tüklərdən yanağının işığı daim ənbər qoxuludur.
Mana peyveste şol mehrabı-i ebru
Bərabərdir, bərabərdir, birlikdə
Qaşların mehrablar daim mənimlədir.
Zehin dövlət ki, Vaslui xah dahi
Müyəssər, müyəssər, müyəssər
Nə xoşbəxt ki, sənə qovuşmağı istəmək belə asan tapılar.
Dimağüm Buy-i ışkundan dem-â-dem
Muattardur, muattardur, muattar
Eşqinin qoxusundan beynim hər zaman gözəl qoxuludur.
Sənin nekş-i xəyali can içində
Müsavverdür, müsavverdür, musavver
Sənin xəyalinin rəsmi ruhumun içində resimlidir, nəzərdə tutulmuşdur.
Sənayedən nə sanatdür Nəsimi
Mükerrerdür, mükerrerdür, mükerrer.
Ey nəsimi! Gözəllikdən başqa sənətlər təkrar.
QAZel-7
Şol semi gör ki nûrına pervâneyem yenə
Baş oynamaqdan gör nece merdâneyem yenə
Bu şam kimi parlayan sevgilinin atəşi etrafmda yenə pərvanə kimiyəm. Başımı yandırıb özümü fəda etməkdə necə igidlik göstərəcəyəm, bax.
Sakit ləbindən esrümişem şol qədəh uş
Məstanə gözlər kimi məstanə yenə
İçki paylayan gözəlin dodağından sərxoş olmuşam. Bu qədəhdən sevgilinin gözləri kimi yenə çakırkeyfim.
"Qalu bəla" da küy-ı harabat idi yirüm
Şol MANI mücavir-i mey-hâneyem yenə
"Qalu bəla" * da mənim yerim meyxana idi. Buna görə yenə meyxana yaxınlarına yerləşdim.
* Qalu bəla Allah, ruhlara xitab olaraq "Mən sizin Rəbbiniz deyiləmmi?" deyə soruşduğunda qullar bu cavabı verdilər və "bəli" dedilər.
Bezm-i əzəldə həm nefesüm hərçənd şüşə idi
Şükr iderim ki, həm-dem-i peymâneyem yenə
Ezel məclisində yoldaşım qədəh idisə də indi yenə qədəh olduğu üçün şükr edirəm.
Iy bilməyən bu cani-i Azizi həqiqətin
Canı biləndən soruş ki, nə cânâneyem yenə
Ey məndəki bu üstün gerçəyin nə olduğunu bil-meye, canı bilən sor da necə bir sevimli olduğunu öyrən.
Işkünde iy camal ilə əfsanə fil-mesel
Xəlqi dilində gör ki, nə efsâneyem yenə
Ey gözəlliyiylə dillərdə əfsanə olan sevimli, sənin eşqinlə nə əfsanə olduğumu xalqın dilində gör.
Endîşenün imaretini kılmışam xarab
Şol genc-i bi-nəhayət vîrâneyem yenə
Düşüncənin quruluşunu yıxıb xarab etmişəm. Buna görə o tükənməz xəzinənin olduğu xarabalıq da yenə mənim.
Ya Rəbb nə sehri IDER bu peri-şəklə ü şivə kim
Zəncir-i cad-i zülfüne dîvâneyem yenə
Ey Tanrım, bu pəri şəkilli və ədalı sevimli, yenə mənə nə sehr etmişdir ki, saç qıvrımının zin-cirinde dəliyə dönmüşük.
Iy cövhərdir bahâsını miqdarını bilən
Astar daxili
inde gör ki, nə dürdâneyem yenə
Ey cövhərin dəyərini və ölçüsünü bilən, ka-buğumun içində necə bir inci tanesiyim, bax da gör.
Üzündə iy Sanem nisbi zülf ü hâlüni
DAM-i bəladan dənə kimi dâneyem yenə
Ey ibadət qədər gözəl olan sevimli, üzündəki Zülüf ilə məni görək bəri bəla tuzağmdaki yem kimiyəm.
Kəşf eylədi Nəsimi dehânun rümûzmı
Miftah-i qayba gör ki, nə dendâneyem yenə
Nəsimi, sənin ağızındakı gizli işarələri anladı. Sırlar aləminin açarının necə bir dişi olduğumu gör.
SOCIALIZE IT →